Κατά τη διάρκεια των αιώνων, οι άνθρωποι έχουν υποχρεωθεί ναεγκαταλείψουν την πατρίδα ή την κοινότητά τους ως αποτέλεσμα διώξεων, ενόπλων συρράξεων και βίας. Σε όλα τα μέρη του κόσμου, κυβερνήσεις, στρατοί και επαναστατικά κινήματα έχουν καταφύγει στη βίαιη μετακίνηση ανθρώπων στην προσπάθεια προώθησης πολιτικών και στρατιωτικών σκοπών.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου, με έντονα και τραγικά αποτελέσματα. Ιδιαίτερη αναφορά μπορούμε να κάνουμε στην Ουκρανική κρίση, όπου εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν να γλυτώσουν τον θάνατο.
Επιπλέον των προσφύγων των πολεμικών συγκρούσεων, υπάρχουν ομάδες ανθρώπων, όπως: μέλη μειονοτήτων, απάτριδες, αυτόχθονες πληθυσμοί και άλλοι, οι οποίοι αποκλείονται από τις δομές της πολιτικής εξουσίας και πλήττονται από το πρόβλημα της βίαιης μετακίνησης.
Πολλοί άνθρωποι, διωκόμενοι από τις κυβερνήσεις τους ή από άλλα μέλη της κοινωνίας τους, ενυπάρχουν σε κατάσταση μόνιμης ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Ακόμα και αν επιτύχουν να αποκτήσουν ένα ασφαλές καταφύγιο, είναι πιθανόν να μην επιστρέψουν ποτέ στην πατρίδα τους.
Οι μεγάλης κλίμακας μετακινήσεις των προσφύγων και άλλων μεταναστών από ανάγκη, αποτελούν ένα από τα μείζονα πολιτικά και ηθικά ζητήματα του σύγχρονου κόσμου. Αν και πρόκειται για ένα παμπάλαιο πρόβλημα, το θέμα της αναγκαστικής μετακίνησης πληθυσμών έχει λάβει ιδιαίτερα σημαντικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια.
Περίπου 150 εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη χαρακτηρίζονται ως θύματα μιας επιβεβλημένης εκτόπισης με τις ποικίλες μορφές ενός ευρύτερου και πολυπλοκότερου φαινομένου από αυτό που υποδηλώνει η παραδοσιακή εικόνα ενός τυπικού προσφυγικού καταυλισμού.
Το οικουμενικό πρόβλημα των προσφύγων έχει οδηγήσει την παγκόσμια κοινότητα αντιμέτωπη με μια ευρεία κλίμακα πρακτικών προκλήσεων και ηθικών διλημμάτων τα οποία την υποχρεώνουν να επιληφθεί της αναζήτησης λύσης με οξυμένη την αίσθηση της επιτακτικότητας.
Ανθρωπιστικοί οργανισμοί φαίνεται να παλεύουν για την ικανοποίηση ολοένα και περισσότερων αναγκών. Οι κυβερνήσεις όλων των ηπείρων εκφράζουν τις ανησυχίες τους για τις διαστάσεις του προσφυγικού προβλήματος, ενώ παράλληλα εμφανίζονται απρόθυμες να
επωμισθούν το τίμημα που τους επιβάλλεται.
Ταυτόχρονα η εκτεταμένη κάλυψη επιλεγμένων συγκρούσεων και ανθρωπιστικών αναγκών από τα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, ασκεί στα κράτη και στους ιθύνοντες, ισχυρές πιέσεις ώστε να παρεμβαίνουν σε κρίσεις που αφορούν μεγάλους αριθμούς εκτοπισμένων.
Οι μεταβολές στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων έχουν εξαναγκάσει τη διεθνή κοινότητα να εξετάσει το πρόβλημα των προσφύγων με την αμφισβήτηση των παλαιών μεθόδων και την αναζήτηση νέων στρατηγικών εξεύρεσης λύσεων.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το 1948, όρισε ότι «όλοι όσοι διώκονται, έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν και να τους παραχωρηθεί άσυλο σε άλλες χώρες» και ζήτησε από τα κράτη- μέλη να σεβασθούν τις αρχές της διακήρυξης.
Το 1951 συνεστήθη η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες (UNHCR) και την ίδια χρονιά ψηφίσθηκε η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το καθεστώς των προσφύγων. Παραμένει όμως ζητούμενο, εάν πραγματικά μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά το πρόβλημα της ανθρωπιστικής κρίσης (προσφυγικό) που διαρκώς αυξάνεται.
Επισημαίνεται ότι η χώρα μας έχει διέλθει από σειρά τραυματικών προσφυγικών εμπειριών και τούτο καθιστά ιδιαίτερα ευαίσθητο τον χειρισμό φαινομένων αποκλεισμού, περιθωριοποίησης και αποπομπής προσφύγων.
Στις αρχές του 21 ου αιώνα, στους καιρούς της αμφισβήτησης της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και πληροφορίας, στην εποχή των ρεαλιστικών κινδύνων για την ειρήνη μεταξύ των ισχυρών κρατών του κόσμου, η αντιμετώπιση ευρείας κλίμακας μετακινήσεων προσφύγων, αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση!
Οι πρόσφυγες είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας- αδυναμίας της παγκόσμιας κοινότητας να επιλύσει το πρόβλημα των συγκρούσεων και των αιτίων τους: της μισαλλοδοξίας, του ανταγωνισμού, της φτώχειας.
Ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο συνεχίζουν να πλήττονται από τη βία και αδυνατούν να ασκήσουν ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα: να ζουν με ασφάλεια σε ειρηνικό περιβάλλον, δίχως φόβο, μέσα στα ίδια τους τα σπίτια.
Η μέριμνα, ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να απολαμβάνουν, σε όλα τα μέρη του κόσμου, ασφάλεια από ένοπλες συγκρούσεις, βία, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερία να αξιοποιούν τις προσωπικές τους δυνατότητες, να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση της χώρας τους και να εκφράζουν την ατομική και συλλογική τους ταυτότητα, καθίσταται πλέον επιτακτική.
Κανείς σε αυτόν τον κόσμο δεν πρέπει να γίνεται πρόσφυγας για να επιβιώσει! Σε μια εποχή που μεγάλοι αριθμοί εκτοπισμένων αντιμετωπίζουν τον εφιάλτη της εθνικής κάθαρσης, την απειλή μαζικής βίας και το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στις οικονομικές τους προσδοκίες και το βιοτικό τους επίπεδο, επιβάλλονται η υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ευρείας έκτασης συνόλου προτάσεων πολιτικής και στρατηγικής που εκτείνονται από πολιτικές διαπραγματεύσεις, ειρηνευτικές επιχειρήσεις, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, μέχρι την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προστασία του περιβάλλοντος.
Απαιτείται η διαρκής δέσμευση κρατών και περιφερειακών οργανισμών και η ενεργός συμμετοχή διεθνών και μη κυβερνητικών υπηρεσιών στο οικουμενικό έργο της αποτροπής και επίλυσης ενόπλων συρράξεων, της υπεράσπισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της προώθησης μιας βιώσιμης και αμερόληπτης ανάπτυξης σε όλα τα μέρη του κόσμου.
Ανθρωπιστική τραγωδία και κρίση πολιτισμού, το προσφυγικό. Κρίση πολιτικής που εγκυμονεί παγκόσμιους κινδύνους. «Κανείς δεν θα έπρεπε να υποχρεώνεται να εγκαταλείψει τη χώρα του προκειμένου να παραμείνει ζωντανός. Κανείς δε θα έπρεπε να μετακινείται παρά τη θέλησή του επειδή κάποιοι άλλοι επιθυμούν να καταλάβουν τη γη του, το σπίτι του ή να ελέγχουν την περιοχή του…», Kofi Annan.
Παναγιωτόπουλος Γιώργος
Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Δημοτικός Σύμβουλος Ανδραβίδας Κυλλήνης
